Emoties, of het onderdrukken hiervan, beïnvloeden een gezonde verbinding, allereerst met jezelf en daarna met de ander. Als emoties worden uitgesloten omdat er bijvoorbeeld schaamte op zit of als emoties in het hier-en-nu worden geïnterpreteerd op basis van ervaringen uit het verleden, lukt het niet om in verbinding te komen. En verbinding is nodig om als mensen met elkaar te kunnen samenwerken. Zonder emoties gaan mensen elkaar zien als objecten en kan er geen empathie ontstaan. Het leidt tot gesloten grenzen waardoor systemen in een overlevingsstand terechtkomen. De energie richt zich vooral op de ik-behoeften en gaat ten koste van het gezamenlijke doel. Emoties zijn nodig als katalysator voor verbinding en ontwikkeling.
Hoe werken emoties?
Emoties zijn gevoelens van binnen die volgen op een zintuigelijke waarneming zoals ruiken, horen, zien en voelen. De waarneming brengt een emotionele reactie tot stand. Dat kan bijvoorbeeld angst, boosheid, schaamte, nieuwsgierigheid of vreugde zijn. Naast de emotionele reactie is er het cognitieve deel, onze gedachten. Daarmee kunnen we analyseren en ons afvragen of de emotie die we voelen in het hier-en-nu passend is bij de situatie. In een gezonde psyche vormen onze waarneming, emoties en cognitie een eenheid en werken ze met elkaar samen. Zo kun je een goed beeld vormen van wat er aan de hand is. Je bent verbonden met de realiteit en je bent in staat om hier passend op te reageren. In groepsdynamiek betekent dit dat er gezonde verbinding is tussen mensen en dat de groep als geheel in staat is om op gepaste wijze met elkaar om te gaan.
Onderdrukte emoties
In de praktijk worden emoties vaak onderdrukt. De onderdrukte emoties veroorzaken ruis in de onderstroom. Ze zorgen voor sabotage, weerstand en ondermijning. Mensen zeggen niet wat ze werkelijk denken, haken af, luisteren niet meer naar elkaar, komen niet of alleen tot impliciete besluiten en spreken vooral in abstracte taal. Het zijn voorbeelden van overlevingsmechanismen die het systeem ontwikkelt om overweldigende emoties buiten het bewustzijn te houden. Dit doet het systeem om zo goed mogelijk het dagelijkse noodzakelijke werk te kunnen voortzetten. Het sluit emoties uit of het veroordeelt ze. Je hoort mensen dan bijvoorbeeld zeggen: 'laten we onze focus houden op de inhoud, 'laten we het vooral niet te ingewikkeld maken', 'we moeten door en dit leidt ons af' etc. Het lijkt effectief om de aandacht naar de inhoud te brengen maar in werkelijkheid vergroot het polarisatie. Zonder emoties kunnen mensen namelijk niet verbinden. Niet met zichzelf en niet met de ander. Bovendien als alle energie gaat naar het onderdrukken van emoties, is deze niet beschikbaar voor het gezamenlijke doel. Iedere poging om het doel te bereiken loopt dan vast op persoonlijke belangen. De verbinding ontbreekt om tot overeenstemming te kunnen komen.
Compassie
Dat mensen hun emoties onderdrukken is niet zo gek. Veel mensen hebben jong geleerd dat emoties niet getoond mogen worden. Ze kregen vroeger bijvoorbeeld te horen: ‘stel je niet zo aan’, ‘het gaat vanzelf over’, ‘niet huilen’ of ‘doe maar rustig’. Er gaat weinig compassie van uit met als gevolg dat mensen later in hun leven problemen kunnen krijgen met compassie voelen voor zichzelf en voor anderen. De geïnternaliseerde kritische strenge ouder heeft de overhand. Dit patroon herhaalt zich op het werk en in leiderschap. Franz Ruppert stelt leiders die problemen ervaren in hun team daarom altijd de vraag: “hoe ga jij met jezelf om?” Want zoals je met jezelf omgaat, zo ga je ook met anderen om. Als je kritisch en streng bent naar jezelf, is de kans groot dat je dit ook op je teamleden overbrengt. Misschien zeg je dezelfde dingen tegen hen die je ouders vroeger tegen jou zeiden. Het uitsluiten van emoties zet zich op deze manier voort. Het belemmert een gezonde menselijke verbinding, die alleen tot stand komt als emoties er mogen zijn.
Splitsing in het systeem
In het dagelijkse leven is het ervaren van verbinding niet vanzelfsprekend. Veel mensen hebben situaties meegemaakt waarin zo veel angst en onmacht werden ervaren dat ze deze in de realiteit niet konden verwerken. Dat kan al gebeuren vanaf zeer jonge leeftijd. Volgens Franz Ruppert, grondlegger van de Identiteitgeoriënteerde Psychotrauma theorie (IoPT) splitst de psyche overweldigende gevoelens en ervaringen af naar het onderbewuste. De psyche valt uiteen in losse delen. Hetzelfde fenomeen is actief in systemen. Ook daar worden onverwerkte ingrijpende gebeurtenissen en gevoelens afgesplitst, in dit geval naar de onderstroom. Dat gebeurt bijvoorbeeld na een fusie, reorganisatie, grensoverschrijding of conflict of bij een gemis aan emotionele beschikbaarheid en/of onvoorspelbaarheid van autoriteitsfiguren. De gevoelens die door dergelijke ervaringen worden opgeroepen zorgen ervoor dat het systeem overlevingsmechanismen ontwikkelt om het noodzakelijke werk te kunnen voortzetten.
Stagnatie
Om niet opnieuw overweldigd te worden en het dagelijkse werk te kunnen voortzetten met het overgebleven potentieel, schermen mensen de pijnlijke en ingrijpende gevoelens af en onderdrukken ze hun emoties. Om het gemis aan gevoel te compenseren neemt de aandacht voor de cognitie toe. Ratio komt op de voorgrond te staan. In organisatiesystemen krijgen analyse, controle, feiten en cijfers voorrang boven intuïtie, reflectie en experiment. Emoties raken steeds verder op de achtergrond en worden een taboe tot niemand zich meer openlijk durft uit te spreken en verbindingen verder verloren gaan. Er kunnen twee kampen ontstaan: de mensen die de aanval kiezen en de mensen die zich inhouden. Beiden staan tegenover elkaar en komen niet in verbinding. Het gebrek aan emotie en compassie maakt dit onmogelijk waardoor het eveneens niet lukt om tot constructieve oplossingen te komen. Het proces stagneert op inhoud. Ontwikkeling is niet mogelijk.
Verbindingen herstellen
Voorrang geven aan inhoud en emoties uitsluiten is in zekere zin een vorm van jezelf uitsluiten. Zonder emoties is er geen persoonlijke betekenis of relevantie en kan er ook geen gezonde verbinding tot stand komen. Iemand die zijn emoties niet kan voelen, maakt van zichzelf een object en behandelt anderen ook op deze manier. Het eigene aan mensen wordt uitgesloten. Persoonlijke betekenissen doen er niet meer toe. De zaak, het probleem, de klantvraag, oftewel het object, komt voorop te staan. De menselijke maat ontbreekt. Het is de reden dat veel mensen zich in het werk niet gehoord en gezien voelen. Ze voelen zich niet serieus genomen. Medewerkers worden gezien als middel om een doel te bereiken zolang hun emoties niet worden erkend. Leiders kunnen hier verandering in brengen. Zij hebben de taak om verbindingen tot stand te brengen, dat betekent emoties insluiten, te beginnen met die van henzelf. Leiders die in staat zijn om open en eerlijk te delen wat ze waarnemen en zelf ervaren en belangrijk vinden, kunnen verbindingen herstellen. Zij nemen zichzelf en anderen serieus waardoor mensen zich gehoord en gezien voelen.